Historia Podgórza - zwiedzanie z przewodnikiem


Podgórze - dzielnica Krakowa

Podgórze widok z nad Wisły

Podgórze to dzielnica położona na prawym brzegu Wisły, teren przez który w średniowieczu wiodła droga solna na Wieliczkę i Bochnię, oraz szlak handlowy na Węgry i Ruś. Współczesne dzieje Podgórza zaczynają się dopiero po I rozbiorze Polski, kiedy Kraków pozostał w granicach Rzeczypospolitej, ale Wisła stała się rzeką graniczną. Podgórze, dotychczas przedmieście miasta Kazimierza, położone na terenach zajętych przez Austrię, uzyskało od jej władz prawa miejskie w roku 1784 i zaczęło się szybciej rozwijać gospodarczo od podupadłego w 2 poł. XVIII wieku Krakowa (dla przykładu: 1 marca 1900 roku, wyprzedzając Kraków o pięć lat (!), w Podgórzu zaczęła funkcjonować elektrownia miejska, dająca oświetlenie elektryczne ulicom, a następnie mieszkaniom). W 1846 roku, po upadku Powstania Krakowskiego, Kraków przekształca się w twierdzę, tzw. festung. W 1902 roku prezydent Krakowa Juliusz Leo opracował plan rozbudowy przestrzennej miasta, wcielając w jego granice okoliczne wsie i osady. Jednak Podgórze połączyło się z Krakowem dopiero w 1915 roku.

Rynek podgórski - kościół św. Józefa

Kościół św. Józefa

Centrum Podgórza stanowi Rynek, przy którym wznosi się okazały neogotycki kościół św. Józefa, wybudowany w latach 1901-1909 według projektu architekta Jana Sasa Zubrzyckiego. Jest to przykład tzw. gotyku nadwiślańskiego. Nad głównym wejściem dostrzegamy tarczę z herbem Sas, odnoszącą się do architekta kościoła, wraz z sentencją Sustinepodtrzymaj, nie pozwól upaść. Przy Rynku Podgórskim znajduje się kilka godnych uwagi domów, między innymi dom Pod Czarnym Orłem, niegdysiejszy zajazd z winiarnią, gdzie spędził ostatnią noc w Polsce, w lipcu 1829 roku, wielki kompozytor, pianista – Fryderyk Chopin, czy zachowany, o formach klasycystycznych, ratusz miasta Podgórza.

Ulicą Limanowskiego przewodnik doprowadzi nas do Placu Bohaterów Getta, dawnego Placu Zgody, który dziś kojarzy się głównie z tragedią krakowskich Żydów w latach II wojny światowej. W 1941 roku hitlerowcy utworzyli w tej części Podgórza Żydowską Dzielnicę Mieszkaniową, czyli getto, otoczone murem w kształcie żydowskich nagrobków – macew (fragmenty zachowały się przy ul. Lwowskiej i na zapleczu szkoły przy ul. Limanowskiego). Na terenie zamieszkałym dotychczas przez 3-4 tys. mieszkańców musiało się pomieścić ok. 17 tys. Żydów. W roku 1942 dwukrotnie organizowano akcje wysiedlania mieszkańców getta, a 13 i 14 III 1943 roku nastąpiła likwidacja getta. Pl. Bohaterów Getta stanowił miejsce gromadzenia Żydów kierowanych następnie w stronę obozu koncentracyjnego Płaszów lub na stację kolejową, skąd wywożono ich do obozów zagłady.

Dom pod Czarnym Orłem - Apteka

Podgórze - Apteka pod Orłem

Przy Placu Bohaterów Getta zachował się budynek apteki Pod Orłem, którą podczas okupacji prowadził jedyny goy mieszkający w getcie, farmaceuta Tadeusz Pankiewicz. Apteka była miejscem kontaktowym i miejscem pomocy dla Żydów. Za działalność na rzecz pomocy i ratowania Żydów Tadeusz Pankiewicz został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Swoje wojenne wspomnienia opisał w książce pt. Apteka w getcie krakowskim, która pierwsze wydanie miała już w 1947 roku. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. W 1982 roku w budynku apteki otwarto ekspozycję dotyczącą dziejów krakowskiego getta. W 2005 roku za sprawą architektów Piotra Lewickiego i Kazimierza Łataka plac zagospodarowano na nowo. Nowym elementem zagospodarowania przestrzennego stały się krzesła, sprawiające wrażenie porzuconych mebli, a nawiązujące do historycznych wydarzeń wystawiania na plac mebli w czasie likwidacji krakowskiego getta.

Ze szczegółami historii krakowskich Żydów podczas II wojny światowej, historią podgórskiego getta, czy obozu z Płaszowie możemy zapoznać się w oddziale Muzeum Historycznego (w którym także oprowadzam grupy jako przewodnik) , mieszczącego się w dawnej Fabryce Naczyń Emaliowanych Oskara Schindlera „Emalia”, przy ulicy Lipowej 4. Dziś mieści się tutaj stała wystawa „Kraków podczas okupacji 1939-1945”. Miejsce to zapewne znane jest większości z filmu Lista Schindlera Stevena Spielberga.

Z muzeum „Emalia” udajemy się z przewodnikiem na Plac Niepodległości. Koniec I wojny światowej i oficjalne odzyskanie przez Polskę niepodległości nastąpiły 11 listopada 1918 roku, lecz wyzwalanie Krakowa spod panowania austriackiego rozpoczęło się wcześniej i to właśnie od strony Podgórza: w nocy z 30 na 31 października 1918 roku kolejarze wstrzymali austriackie transporty wojskowe, a polskie oddziały niepodległościowe pod dowództwem por. Antoniego Stawarza przejęły koszary przy ul. Kalwaryjskiej i Wielickiej, skąd ruszyły na drugą stronę Wisły, aby 31 X 1918 roku o godz. 11:25 przejąć austriacki odwach przy Wieży Ratuszowej na Rynku Głównym.

Kościół pod wezwaniem św. Benedykta

Kościółek św. Benedykta

Z Placu Niepodległości, gdzie niegdyś stały koszary z placem ćwiczeń i ujeżdżalnią, przechodzimy do Parku im. Wojciecha Bednarskiego, założonego po części na dawnych terenach kamieniołomów. Park nosi imię radnego i wybitnego działacza społecznego Podgórza z XIX wieku. Stąd przewodnik doprowadzi nas do kościółka św. Benedykta z XI-XII wieku, oraz austriackiego fortu "Święty Benedykt". Jest to najstarszy zachowany fort dawnej Twierdzy Kraków. Ścieżka prowadzi w dół wzdłuż fragmentu zachowanego tylko w części Starego Cmentarza Podgórskiego, na którym spoczywają m.in. Edward Dembowski – dowódca Powstania Krakowskiego, wraz z towarzyszami.

Stąd bocznymi uliczkami wspinamy się w stronę widocznego Kopca Kraka. Kopiec ten (jeden z czterech w Krakowie) datowany jest na VIII wiek i powszechnie uważany jest za mogiłę legendarnego założyciela Krakowa – księcia Kraka. Zarówno z łąki u stóp Kopca, jak i z jego szczytu roztacza się piękna panorama na Kraków. Według legend Kopiec usypali poddani księcia Kraka nosząc ziemię w rękawach.

Z chęcią Państwa oprowadzę po tej mniej znanej dzielnicy Krakowa - Przewodnik po Krakowie - Aneta Dziedzic-Lis


Zdjęcia wykorzystane z użyciem licencji CC0. Autorami zdjęć są : Zygmunt Put, Jakub Hałun